การป่วยไข้ของชนเขมรพื้นถิ่นสุรินทร์ในสมัยก่อนมีความเชื่อว่ามาจากสาเหตุดังต่อไปนี้ (ปัจจุบันนี้ความเชื่อเหล่านี้ก็ยังมีอยู่ )
สาเหตุแรก เกิดจากเทพทั้งหลายไม่องค์ใดก็องค์หนึ่งโกรธ และทำร้ายให้เกิดการเจ็บป่วยขึ้น เรียกว่าผีเข้า หรือถูกเทพทำร้ายต่างๆ
สาเหตุที่สอง มีการโกรธเคือง ทะเลาะวิวาท บาดหมางกับคนอื่นและคนนั้นทำพิธีกรรมบางอย่าง เพื่อให้ฝ่ายตรงข้ามเจ็บป่วยขึ้น เรียกว่า ถูกของ คุณไสย มนต์ดำ อำเปอ นั่นเอง
สาเหตุที่สาม กินของผิด หรือเป็นความบกพร่องตามร่างกายตามธรรมชาติ
จากความเชื่อดังกล่าวทำให้มีพิธีที่ใช้รักษาแก้ไขดังนี้
ถ้าเกิดเหตุจากความเชื่อแรก คือเทพโกรธ ก้ใช้วิธีประกอบพิธีกรรมอ้อนวอนต่อเทพ เพื่อบูชา ขอร้องให้เทพเหล่านั้นยกโทษให้ ในการทำพิธีบูชานี้จะมีการเสกคาถา-อาคม หรือการขับไล่ออกไปด้วย พิธีกรรมนี้เรียกว่า
"โจลมะม็วด" ( จะกล่าวถึงพิธีกรรมนี้โดยละเอียดต่อไป )
ถ้าเกิดจากความเชื่อเรื่องถูกของ คุณไสย มนต์ดำ ก็จะเสาะหาผู้ที่มีอาคมแก่กล้ารักษา ( บางทีก็เล่นโจลมะม็วดรักษาหายก็มี ) บางทีรักษาหาย บางรายถึงตายโดยมาก ถ้าถูกยาสั่ง มักแก้ยาก บางรายเป็นบ้าเสียผู้
เสียคน ล้มละลาย (จะกล่าวถึงอย่างละเอียดต่อไป เพื่อเป็นวิทยาทาน )
ถ้าเกิดจากการกินของผิด หรือเจ็บป่วยโดยธรรมชาติ หรือได้รับบาดเจ็บตามร่างกาย มีการรักษาโดยใช้สมุนไพรต่างๆมาทา ต้ม แช่น้ำอาบ ดื่ม
เพื่อให้เกิดความสมดุลทางร่างกาย
การรักษาพยาบาลต่างๆนี้มีผู้รักษาเรียกว่า กรู (ครู ) เช่นกรูมะม็วด กรูสะเดาะ ( หมอเป่า-รักษา )กรูสะแน(หมอเสน่ห์ยาแฝด ) กรูเมอจะงือ (หมอกลางบ้านรักษาโรค ) เป็นต้น การรักษาพยาบาลคนป่วยแบบเขมร
พื้นถิ่นสุรินทร์นี้ ในบางโรค ผู้รักษาเห็นว่าผู้ป่วยมีอาการหนัก รักษากับตนแล้วอาการดีขึ้น แล้วมีคนอื่นแนะนำให้รักษากับหมอคนใหม่ หมอคนเก่ารู้ข่าว จะใช้วิธี ดะเดิมทนำ คือทำให้คนป่วยทรุดลง ( เพื่อเป็นการสั่งสอน )
การรักษาแบบนี้ถ้าหาย ก็มีการยกครู (คือการเอาเงินค่ารักษาไปให้พร้อมกรวยดอกไม้ ธูป เทียน ) ค่ารักษาเป็นเงินเรือนหมื่นก็มี
จากความเชื่อดังที่กล่าวมาทำให้มีการประกอบพิธีกรรมเพื่อให้เกิดศิริมงคลแก่ตนเองและครอบครัว เช่นพิธีกรรมเกี่ยวกับการเกิด การตาย การบวชนาค การแต่งงาน การขึ้นบ้านใหม่ งานทำบุญหมู่บ้าน งานโกนจุก
ชาวเขมรพื้นถิ่นสุรินทร์ ตามปกติจะมีเครื่องบุชาไว้ในบ้าน เวลาจะทำการงานใดก้บอกเทพเหล่านั้น เพื่อขออนุญาต ขณะเดียวกันก็มีการสวดคาถาต่างๆไปด้วยแล้วแต่บรรพบุรุาจะสืบทอดให้
......นี่คือวิถีของชนเขมรพื้นถิ่นสุรินทร์................
...แม้แต่พญาช้างสาร ก็ยังชีพได้ ด้วยพืชผักผลไม้เท่านั้น
